Laktatatsidoz Laktatatsidoz, kam hollarda kuzatiladigan, lekin og‘ir (muvofiq davolash bo‘lmaganida yuqori o‘lim ko‘rsatkichi bilan) metabolik asorat hisoblanadi, u davolash vatida metforminni to‘planishi natijasida rivojlanadi.
Metformin qabul qilinganida laktatatsidoz hollari, asosan, yaqqol buyrak yetishmovchiligi bo‘lgan qandli diabetli patsiyentlarda kuzatilgan.
Laktatatsidoz rivojlanishini tez-tezligi patsiyentlarda, yomon nazorat qilinadigan qandli diabet, ketoatsidoz, uzoq davom etuvchi ochlik, etanol saqlovchi ichimliklarni jadal iste’mol qilish, jigar yetishmovchiligi va to‘qimalarning gipoksiyasi bilan birga kechuvchi xolatlar kabi latatatsidoz rivojlanishini boshqa assotsiatsiyalangan xavf omillari mavjudligini baxolash hisobiga pasaytirilishi mumkin va kerak.
Laktatatsidoz tashxisi Laktoatsidoz atsidotik xansirash, qorin og‘riqlari va keyingi komani rivojlanishi bilan, gipotermiya bilan xarakterlanadi.
Diagnostik laboratoriya ko‘rinishlari qonda laktat kontsentratsiyasini oshishi (>5 mmol/l), qonning rN ni pasayishi, anionlar tanqisligi va laktat/piruvat nisbatini oshishi bilan suv-elektrolit muvozanatini buzilishi hisoblanadi.
Laktatatsidozning sababi metformin bo‘lgan hollarda, metforminning plazmadagi kontsentratsiyasi, odatda, >5 mkg/ml ni tashkil qiladi.
Laktatatsidoz rivojlanishiga gumon qilinganda, metformin qabul qilishni darhol to‘xtatish va patsiyent darxol gospitalizatsiya qilinishi kerak.
Metformin qabul qilayotgan patsiyentlarda laktatatsidoz hollarini qayd qilinish tez-tezligi juda kam (taxminan 0,03 hollar/1000 patsiyent-yil).
Qayd etilgan hollar asosan, yaqqol buyrak yetishmovchiligi bo‘lgan qandli diabetli patsiyentlarda, shu jumladan, buyrakning tug‘ma kasalliklari va buyrak gipoperfuziyasi bo‘lgan patsiyentlarda, ko‘pincha medikamentoz va jarraxlik davolashni talab qiluvchi ko‘psonli yondosh xolatlar bo‘lganida kuzatilgan.
Laktatatsidoz rivojlanishini xavfi buyrak faoliyatini buzilishlarining yaqqolligini oshishi va yosh o‘tishi bilan oshadi.
Metforminni qabul qilishdagi laktatatsidozning ehtimolini buyrak faoliyatini muntazam nazorat qilish va metforminning minimal samarali dozalarini qo‘llash bilan ahamiyatli pasaytirish mumkin.
Shu sababga ko‘ra gipoksemiya yoki degidratatsiya bilan yondosh xolatlarda, bu dori preparatini qabul qilishdan saqlanish kerak.
Odatda, jigar faoliyatini buzilishi laktatning chiqarilishini ahamiyatli cheklashi mumkinligi tufayli, jigar kasalliklarining klinik yoki laboratoriya belgilari bo‘lgan patsiyentlarda, bu preparatni qo‘llashdan saqlanish kerak.
Bundan tashqari, yod saqlovchi kontrast moddalarini tomir ichiga yuborish bilan rentgen tekshirishlarni o‘tkazish va jarroxlik aralashuvlar oldidan preparatni qabul qilishni vaqtinchalik to‘xtatish kerak.
Ko‘pincha laktatatsidoz asta-sekin rivojlanadi va faqat o‘zini yomon xis qilish, mialgiya, nafasni buzilishi, o‘sib boruvchi uyquchanlik va me’da-ichak yo‘llari tomonidan spetsifik bo‘lmagan buzilishlar kabi spetsifik bo‘lmagan simptomatika bilan namoyon bo‘ladi.
Yaqqolroq ifodalangan atsidozda gipotermiya, arterial bosimni pasayishi va rezistent bradikardiya rivojlanishi mumkin.
Patsiyent xam, shifokor ham bu simptomlar qanchalik muxim bo‘lishi mumkinligini bilishlari kerak.
Patsiyentni bunday simptomlar paydo bo‘lgan xolda, u darxol shifokorga xabar berishi kerakligi haqida xabardor qilish kerak.
Laktatatsidoz tashxisini aniqlash uchun qonda elektrolitlar va ketonlar kontsentratsiyasini, qonda glyukoza kontsentratsiyasini, qon rN ni, qondagi laktat va metforminning kontsentratsiyasini aniqlashni o‘tkazish kerak.
Metformin qabul qilayotgan patsiyentlarning och qoringa venoz qonidagi laktatning plazma kontsentratsiyasi normaning yuqori chegarasidan ortiq, lekin 5 mmol/l dan past bo‘lishini laktatadidozni ko‘rsatishi shart emas, uning oshishi yomon nazorat qilinuvchi qandli diabeti yoki semizlik, jadal jismoniy yuklama yoki qonni taxlilga olishdagi texnik xatoliklar kabi boshqa mexanizmlar bilan tushintirilishi mumkin.
Ketoatsidoz (ketonuriya va ketonemiya) bo‘lmaganida metabolik atsidozli qandli diabeti bo‘lgan patsiyentlarda laktatatsidoz mavjudligini taxmin qilish kerak.
Laktatatsidoz statsionar davolashni talab qiluvchi kritik holat hisoblanadi.
Laktatatsidoz xolida darxol bu preparatni qabul qilishni bekor qilish va umumiy tutib turuvchi choralarni ko‘rish kerak.
Metformin qondan minutiga 170 ml klirens bilan gemodializ yordamida yo‘qotilishi tufayli, gemodinamik buzilishlar bo‘lmagan sharoitda, to‘plangan metformin va laktatni chiqarish uchun, darhol gemodializ o‘tkazish tavsiya etiladi.
Bunday choralar ko‘pincha simptomlarni tez yo‘qolishiga va tuzalishga olib keladi.
Davolashning samaradorligini nazorat qilish Har qanday gipolipidemik davolashning samaradorligini qondagi glyukozaning va glyukoza molekulasi bilan birikkan gemoglobinning kontsentratsiyasini vaqti-vaqti bilan aniqlash yo‘li bilan nazorat qilish kerak.
Davolashning maqsadi bu ko‘rsatgichlarni normallashtirish hisoblanadi.
Glyukoza molekulasi bilan birikkan gemoglobinning kontsentratsiyasi glikemik nazoratni baxolashni o‘tkazish imkoniyatini beradi.
Gipoglikemiya Davolashning birinchi haftasida gipoglikemiya rivojlanishi xavfi tufayli, ayniqsa uning rivojlanishini yuqori xavfida (shifokorning tavsiyalariga rioya qilishni xoxlamaydigan yoki rioya qilaolmaydigan patsiyentlar, ko‘pincha keksa yoshdagi patsiyentlar; yomon ovqatlanishda, ovqatni nomuntazam qabul qilishda, ovqat qabul qilishni o‘tkazib yuborishda; jismoniy yuklama va uglevodlarni iste’mol qilish orasidagi nomutanosiblikda; parxezdagi o‘zgarishlarda, etanol iste’mol qilishda, ayniqsa ovqat qabul qilishni o‘tkazib yuborish bilan birga; buyrak faoliyatini buzilishida; jigar faoliyatini og‘ir buzilishlarida; Proglutrol G2 preparatining dozasi oshirib yuborilganida; endokrin tizimining ayrim kompensatsiyalanmagan buzilishlarida (masalan, qalqonsimon bezi faoliyatini ayrim buzilishlari va gipofizning oldingi bo‘lagi yoki buyrak usti bezlari po‘stlog‘i gormonlarining yetishmovchiligi); uglevodlar almashinuviga ta’sir qiluvchi ayrim boshqa dori preparatlari bir vaqtda qo‘llanganida) sinchikov monitoring kerak (“Dorilarning o‘zaro ta’siri” bo‘limiga qarang).
Bunday hollarda qondagi glyukozaning kontsentratsiyasini sinchiklab monitoring qilish kerak.
Patsiyent gipoglikemiyaning bu xavf omillari va simptomlari haqida, agar ular bo‘lsa, shifokorga xabar berishi kerak.
Gipoglikemiyaning xavf omillari bo‘lganida bu preparatning dozasini yoki xamma davolashga tuzatish kiritish talab qilinishi mumkin.
Bunday yondoshish xar gal davolash vaqtida biron-bir kasallik rivojlanganida yoki patsiyentning xayot tarzida o‘zgarish yuz berganda ishlatiladi.
Rivojlanayotgan gipoglikemiyaga javoban gipoglikemiyaga qarshi adrenergik boshqarilishni aks ettiruvchi gipoglikemiya simptomlari (“Nojo‘ya ta’sirlari” bo‘limiga qarang), agar gipoglikemiya asta-sekin rivojlansa, shuningdek keksa patsiyentlarda, vegetativ nerv tizimining neyropatiyasida yoki beta-adrenoblokatorlar, klonidin, guanetidin va boshqa simpatolitiklar bilan bir vaqtda o‘tkazilayotgan davolashda kamroq ifodalangan bo‘lishi yoki umuman bo‘lmasligi mumkin.
Deyarli doimo gipoglikemiyani darxol uglevodlarni (glyukoza yoki qand, masalan, qand bo‘lagi, qand saqlovchi meva sharbati, qandli choy va x.k) qabul qilish yordamida yo‘qotish mumkin.
Shu maqsadda patsiyent doimo o‘zi bilan birga kamida 20 g qand olib yurishi kerak.
Asoratlardan saqlanish uchun unga atrofdagilarning yordami talab etilishi mumkin.
Qandning o‘rnini bosuvchilar samarali emas.
Sulfonilmochevinaning boshqa preparatlarini qo‘llash tajribasi bo‘yicha, ko‘rilgan qarshi yo‘naltirilgan choralarning boshlang‘ich ta’siriga qaramasdan, gipoglikemiyani takrorlanishi mumkinligi ma’lum.
Demak, patsiyentlar sinchkov kuzatuv ostida bo‘lishlari kerak.
Og‘ir gipoglikemiyani rivojlanishi kechiktirmasdan davolashni va shifokor kuzatuvini, ayrim hollarda esa – statsionar davolashni talab qiladi.
Maxsus ko‘rsatmalar Majmuaviy choralar yordamida maqsadli glikemiyani tutib turish kerak: parxez va jismoniy mashqlar bajarishga rioya qilish, tana vaznini pasaytirish, agar zarurati bo‘lsa, unda gipoglikemik preparatlarni muntazam qabul qilish.
Patsiyentlarni parxez ko‘rsatmalarigi rioya qilish va muntazam jismoniy mashqlar o‘tkazishni muhimligi haqida xabardor qilish kerak.
Qondagi glikemiyani adekvat bo‘lmagan boshqarilishining klinik simptomlariga oliguriya, chanqoqlik, patologik kuchli chanqoqlik, terini quruqligi va boshqalar kiradi.
Agar patsiyentni davolashni davolovchi shifokor o‘tkazmayotgan bo‘lsa (masalan, gospitalizatsiya, baxtsiz xodisa, shifokorga dam olish kuni tashrifni zarurati va boshq.), patsiyent uni qandli diabet kasali va o‘tkazilayotgan davolash xaqida ma’lum qilishi kerak.
Stress vaziyatlarda (masalan, jarohat, jarrohlik aralashuvi, isitma bilan kechuvchi infektsion kasalliklar) gipoglikemik nazorat buzilishi mumkin, kerakli metabolik nazoratni ta’minlash uchun, vaqtinchalik insulin bilan davoga o‘tish talab qilinishi mumkin.
Buyrak faoliyatini monitoringi Metforminni asosan, buyrak orqali chiqarilishi ma’lum.
Buyrak faoliyati buzilganida metforminning to‘planishini va laktatatsidoz rivojlanishini xavfi oshadi.
Demak, qon zardobida kreatinin kontsentratsiyasi yoshga bog‘liq normaning yuqori chegarasidan katta bo‘lganida, bu preparatni qabul qilish tavsiya etilmaydi.
Keksa yoshdagi patsiyentlar uchun, vaqt o‘tishi bilan buyrakning faoliyatini pasayishi tufayli, minimal samarali dozani tanlash uchun metforminning dozasini sinchiklab titrlash kerak.
Keksa yoshdagi patsiyentlarda buyraklarning faoliyatini muntazam nazorat qilish kerak va odatda, metforminning dozasini, uning maksimal sutkalik dozasigacha oshirish mumkin emas.
Boshqa dori preparatlarini bir vaqtda qabul qilish buyrak faoliyatiga yoki metforminni chiqarilishiga ta’sir qilishi yoki gemodinamikaning ahamiyatli o‘zgarishlarini chaqirishi mumkin.
Yod saqlovchi kontrast moddalarni tomir ichiga yuborish bilan rentgenologik tekshirishlar [masalan, vena ichki urografiya, vena ichki xolanografiya, angiografiya va kontrast moddalarni qo‘llash bilan kompyuterli tomogarfiya (KT)]: tekshirishlarni o‘tkazish uchun mo‘ljallangan vena ichki yod saqlovchi kontrast moddalar, buyrak faoliyatini o‘tkir buzilishini chaqirishlari mumkin, metformin qabul qilayotgan patsiyentlarda ularni qo‘llash laktatatsidozning rivojlanishi bilan assotsiatsiyalanadi (“Qo‘llash mumkin bo‘lmagan holatlar” bo‘limiga qarang).
Demak, agar bunday tekshirishni o‘tkazish rejalashtirilgan bo‘lsa, muolajani o‘tkazishgacha Proglutrol G2 preparatini bekor qilish va muolajadan keyingi 48 soat davomida uni qabul qilishni qayta tiklamaslik kerak.
Bu preparat bilan davolashni faqat nazoratdan keyin va buyrak faoliyatini normal ko‘rsatgichlari olinganidan keyin qayta tiklash mumkin.
Gipoksiya rivojlanishi mumkin bo‘lgan holatlar Xar qanday rejali jarroxlik aralashuvida 48 soat oldin bu preparat bilan davolashni to‘xtatish kerak (cheklangan ovqat va suyuqlikni qabul qilishni talab etiladigan katta bo‘lmagan muolajalardan tashqari), ovqatni peroral qabul qilish va buyrak faoliyati normal deb topilmagunicha davolashni qayta tiklash mumkin emas.
Alkogolni qabul qilish (etanol saqlovchi ichimliklar)