Лактатацидоз Лактатацидоз, кам ҳолларда кузатиладиган, лекин оғир (мувофиқ даволаш бўлмаганида юқори ўлим кўрсаткичи билан) метаболик асорат ҳисобланади, у даволаш ватида метформинни тўпланиши натижасида ривожланади.
Метформин қабул қилинганида лактатацидоз ҳоллари, асосан, яққол буйрак етишмовчилиги бўлган қандли диабетли пациентларда кузатилган.
Лактатацидоз ривожланишини тез-тезлиги пациентларда, ёмон назорат қилинадиган қандли диабет, кетоацидоз, узоқ давом этувчи очлик, этанол сақловчи ичимликларни жадал истеъмол қилиш, жигар етишмовчилиги ва тўқималарнинг гипокцияси билан бирга кечувчи холатлар каби лататацидоз ривожланишини бошқа ассоциацияланган хавф омиллари мавжудлигини бахолаш ҳисобига пасайтирилиши мумкин ва керак.
Лактатацидоз ташхиси Лактоацидоз ацидотик хансираш, қорин оғриқлари ва кейинги комани ривожланиши билан, гипотермия билан характерланади.
Диагностик лаборатория кўринишлари қонда лактат концентрациясини ошиши (>5 ммол/л), қоннинг рН ни пасайиши, анионлар танқислиги ва лактат/пируват нисбатини ошиши билан сув-электролит мувозанатини бузилиши ҳисобланади.
Лактатацидознинг сабаби метформин бўлган ҳолларда, метформиннинг плазмадаги концентрацияси, одатда, >5 мкг/мл ни ташкил қилади.
Лактатацидоз ривожланишига гумон қилинганда, метформин қабул қилишни дарҳол тўхтатиш ва пациент дархол гильзаизация қилиниши керак.
Метформин қабул қилаётган пациентларда лактатацидоз ҳолларини қайд қилиниш тез-тезлиги жуда кам (тахминан 0,03 ҳоллар/1000 пациент-йил).
Қайд этилган ҳоллар асосан, яққол буйрак етишмовчилиги бўлган қандли диабетли пациентларда, шу жумладан, буйракнинг туғма касалликлари ва буйрак гипоперфузияси бўлган пациентларда, кўпинча медикаментоз ва жаррахлик даволашни талаб қилувчи кўпсонли ёндош холатлар бўлганида кузатилган.
Лактатацидоз ривожланишини хавфи буйрак фаолиятини бузилишларининг яққоллигини ошиши ва ёш ўтиши билан ошади.
Метформинни қабул қилишдаги лактатацидознинг эҳтимолини буйрак фаолиятини мунтазам назорат қилиш ва метформиннинг минимал самарали дозаларини қўллаш билан аҳамиятли пасайтириш мумкин.
Шу сабабга кўра гипоксемия ёки дегидратация билан ёндош холатларда, бу дори препаратини қабул қилишдан сақланиш керак.
Одатда, жигар фаолиятини бузилиши лактатнинг чиқарилишини аҳамиятли чеклаши мумкинлиги туфайли, жигар касалликларининг клиник ёки лаборатория белгилари бўлган пациентларда, бу препаратни қўллашдан сақланиш керак.
Бундан ташқари, ёд сақловчи контраст моддаларини томир ичига юбориш билан рентген текширишларни ўтказиш ва жаррохлик аралашувлар олдидан препаратни қабул қилишни вақтинчалик тўхтатиш керак.
Кўпинча лактатацидоз аста-секин ривожланади ва фақат ўзини ёмон хис қилиш, миалгия, нафасни бузилиши, ўсиб борувчи уйқучанлик ва меъда-ичак йўллари томонидан специфик бўлмаган бузилишлар каби специфик бўлмаган симптоматика билан намоён бўлади.
Яққолроқ ифодаланган ацидозда гипотермия, артериал босимни пасайиши ва резистент брадикардия ривожланиши мумкин.
Пациент хам, шифокор ҳам бу симптомлар қанчалик мухим бўлиши мумкинлигини билишлари керак.
Пациентни бундай симптомлар пайдо бўлган холда, у дархол шифокорга хабар бериши кераклиги ҳақида хабардор қилиш керак.
Лактатацидоз ташхисини аниқлаш учун қонда электролитлар ва кетонлар концентрациясини, қонда глюкоза концентрациясини, қон рН ни, қондаги лактат ва метформиннинг концентрациясини аниқлашни ўтказиш керак.
Метформин қабул қилаётган пациентларнинг оч қоринга веноз қонидаги лактатнинг плазма концентрацияси норманинг юқори чегарасидан ортиқ, лекин 5 ммол/л дан паст бўлишини лактатадидозни кўрсатиши шарт эмас, унинг ошиши ёмон назорат қилинувчи қандли диабети ёки семизлик, жадал жисмоний юклама ёки қонни тахлилга олишдаги техник хатоликлар каби бошқа механизмлар билан тушинтирилиши мумкин.
Кетоацидоз (кетонурия ва кетонемия) бўлмаганида метаболик ацидозли қандли диабети бўлган пациентларда лактатацидоз мавжудлигини тахмин қилиш керак.
Лактатацидоз стационар даволашни талаб қилувчи критик ҳолат ҳисобланади.
Лактатацидоз холида дархол бу препаратни қабул қилишни бекор қилиш ва умумий тутиб турувчи чораларни кўриш керак.
Метформин қондан минутига 170 мл клиренс билан гемодиализ ёрдамида йўқотилиши туфайли, гемодинамик бузилишлар бўлмаган шароитда, тўпланган метформин ва лактатни чиқариш учун, дарҳол гемодиализ ўтказиш тавсия этилади.
Бундай чоралар кўпинча симптомларни тез йўқолишига ва тузалишга олиб келади.
Даволашнинг самарадорлигини назорат қилиш Ҳар қандай гиполипидемик даволашнинг самарадорлигини қондаги глюкозанинг ва глюкоза молекуласи билан бириккан гемоглобиннинг концентрациясини вақти-вақти билан аниқлаш йўли билан назорат қилиш керак.
Даволашнинг мақсади бу кўрсатгичларни нормаллаштириш ҳисобланади.
Глюкоза молекуласи билан бириккан гемоглобиннинг концентрацияси гликемик назоратни бахолашни ўтказиш имкониятини беради.
Гипогликемия Даволашнинг биринчи ҳафтасида гипогликемия ривожланиши хавфи туфайли, айниқса унинг ривожланишини юқори хавфида (шифокорнинг тавсияларига риоя қилишни хохламайдиган ёки риоя қилаолмайдиган пациентлар, кўпинча кекса ёшдаги пациентлар; ёмон овқатланишда, овқатни номунтазам қабул қилишда, овқат қабул қилишни ўтказиб юборишда; жисмоний юклама ва углеводларни истеъмол қилиш орасидаги номутаносибликда; пархездаги ўзгаришларда, этанол истеъмол қилишда, айниқса овқат қабул қилишни ўтказиб юбориш билан бирга; буйрак фаолиятини бузилишида; жигар фаолиятини оғир бузилишларида; Проглутрол Г2 препаратининг дозаси ошириб юборилганида; эндокрин тизимининг айрим компенсацияланмаган бузилишларида (масалан, қалқонсимон бези фаолиятини айрим бузилишлари ва гипофизнинг олдинги бўлаги ёки буйрак усти безлари пўстлоғи гормонларининг етишмовчилиги); углеводлар алмашинувига таъсир қилувчи айрим бошқа дори препаратлари бир вақтда қўлланганида) синчиков мониторинг керак (“Дориларнинг ўзаро таъсири” бўлимига қаранг).
Бундай ҳолларда қондаги глюкозанинг концентрациясини синчиклаб мониторинг қилиш керак.
Пациент гипогликемиянинг бу хавф омиллари ва симптомлари ҳақида, агар улар бўлса, шифокорга хабар бериши керак.
Гипогликемиянинг хавф омиллари бўлганида бу препаратнинг дозасини ёки хамма даволашга тузатиш киритиш талаб қилиниши мумкин.
Бундай ёндошиш хар гал даволаш вақтида бирон-бир касаллик ривожланганида ёки пациентнинг хаёт тарзида ўзгариш юз берганда ишлатилади.
Ривожланаётган гипогликемияга жавобан гипогликемияга қарши адренергик бошқарилишни акс эттирувчи гипогликемия симптомлари (“Ножўя таъсирлари” бўлимига қаранг), агар гипогликемия аста-секин ривожланса, шунингдек кекса пациентларда, вегетатив нерв тизимининг нейропатиясида ёки бета-адреноблокаторлар, клонидин, гуанетидин ва бошқа симпатолитиклар билан бир вақтда ўтказилаётган даволашда камроқ ифодаланган бўлиши ёки умуман бўлмаслиги мумкин.
Деярли доимо гипогликемияни дархол углеводларни (глюкоза ёки қанд, масалан, қанд бўлаги, қанд сақловчи мева шарбати, қандли чой ва х.к) қабул қилиш ёрдамида йўқотиш мумкин.
Шу мақсадда пациент доимо ўзи билан бирга камида 20 г қанд олиб юриши керак.
Асоратлардан сақланиш учун унга атрофдагиларнинг ёрдами талаб этилиши мумкин.
Қанднинг ўрнини босувчилар самарали эмас.
Сулфонилмочевинанинг бошқа препаратларини қўллаш тажрибаси бўйича, кўрилган қарши йўналтирилган чораларнинг бошланғич таъсирига қарамасдан, гипогликемияни такрорланиши мумкинлиги маълум.
Демак, пациентлар синчков кузатув остида бўлишлари керак.
Оғир гипогликемияни ривожланиши кечиктирмасдан даволашни ва шифокор кузатувини, айрим ҳолларда эса – стационар даволашни талаб қилади.
Махсус кўрсатмалар Мажмуавий чоралар ёрдамида мақсадли гликемияни тутиб туриш керак: пархез ва жисмоний машқлар бажаришга риоя қилиш, тана вазнини пасайтириш, агар зарурати бўлса, унда гипогликемик препаратларни мунтазам қабул қилиш.
Пациентларни пархез кўрсатмалариги риоя қилиш ва мунтазам жисмоний машқлар ўтказишни муҳимлиги ҳақида хабардор қилиш керак.
Қондаги гликемияни адекват бўлмаган бошқарилишининг клиник симптомларига олигурия, чанқоқлик, патологик кучли чанқоқлик, терини қуруқлиги ва бошқалар киради.
Агар пациентни даволашни даволовчи шифокор ўтказмаётган бўлса (масалан, гильзаизация, бахциз ходиса, шифокорга дам олиш куни ташрифни зарурати ва бошқ.), пациент уни қандли диабет касали ва ўтказилаётган даволаш хақида маълум қилиши керак.
Стресс вазиятларда (масалан, жароҳат, жарроҳлик аралашуви, иситма билан кечувчи инфекцион касалликлар) гипогликемик назорат бузилиши мумкин, керакли метаболик назоратни таъминлаш учун, вақтинчалик инсулин билан давога ўтиш талаб қилиниши мумкин.
Буйрак фаолиятини мониторинги Метформинни асосан, буйрак орқали чиқарилиши маълум.
Буйрак фаолияти бузилганида метформиннинг тўпланишини ва лактатацидоз ривожланишини хавфи ошади.
Демак, қон зардобида креатинин концентрацияси ёшга боғлиқ норманинг юқори чегарасидан катта бўлганида, бу препаратни қабул қилиш тавсия этилмайди.
Кекса ёшдаги пациентлар учун, вақт ўтиши билан буйракнинг фаолиятини пасайиши туфайли, минимал самарали дозани танлаш учун метформиннинг дозасини синчиклаб титрлаш керак.
Кекса ёшдаги пациентларда буйракларнинг фаолиятини мунтазам назорат қилиш керак ва одатда, метформиннинг дозасини, унинг максимал суткалик дозасигача ошириш мумкин эмас.
Бошқа дори препаратларини бир вақтда қабул қилиш буйрак фаолиятига ёки метформинни чиқарилишига таъсир қилиши ёки гемодинамиканинг аҳамиятли ўзгаришларини чақириши мумкин.
Ёд сақловчи контраст моддаларни томир ичига юбориш билан рентгенологик текширишлар [масалан, вена ички урография, вена ички холанография, ангиография ва контраст моддаларни қўллаш билан компютерли томогарфия (КТ)]: текширишларни ўтказиш учун мўлжалланган вена ички ёд сақловчи контраст моддалар, буйрак фаолиятини ўткир бузилишини чақиришлари мумкин, метформин қабул қилаётган пациентларда уларни қўллаш лактатацидознинг ривожланиши билан ассоциацияланади (“Қўллаш мумкин бўлмаган ҳолатлар” бўлимига қаранг).
Демак, агар бундай текширишни ўтказиш режалаштирилган бўлса, муолажани ўтказишгача Проглутрол Г2 препаратини бекор қилиш ва муолажадан кейинги 48 соат давомида уни қабул қилишни қайта тикламаслик керак.
Бу препарат билан даволашни фақат назоратдан кейин ва буйрак фаолиятини нормал кўрсатгичлари олинганидан кейин қайта тиклаш мумкин.
Гипокция ривожланиши мумкин бўлган ҳолатлар Хар қандай режали жаррохлик аралашувида 48 соат олдин бу препарат билан даволашни тўхтатиш керак (чекланган овқат ва суюқликни қабул қилишни талаб этиладиган катта бўлмаган муолажалардан ташқари), овқатни перорал қабул қилиш ва буйрак фаолияти нормал деб топилмагунича даволашни қайта тиклаш мумкин эмас.
Алкоголни қабул қилиш (этанол сақловчи ичимликлар)