cho‘zunchoq, ikki yoqlama qavariq, bir tomonida bo‘lish uchun o‘yiqchasi bo‘lgan och-sariq rangli tabletkalar (sariqdan qizil rangligacha dog‘larni bo‘lishiga yo‘l qo‘yiladi). Bo‘lish uchun o‘yiqcha tabletkani teng dozalarga bo‘lish uchun emas, balki ichga qabul qilishni yengillashtirish maqsadida faqat tabletkani bo‘lish uchun xizmat qiladi.

o‘smaga qarshi vosita (antimetabolitlar, folat kislotasining analoglari).

L01BA01.

Og‘iz orqali qabul qilinganidan keyin metotreksat me’da-ichak yo‘llaridan so‘riladi. Past dozalar (7,5 mg/m2 – 80 mg/m2 PPT) qabul qilinganida o‘rtacha biokiraolishligi taxminan 70% ni tashkil etadi, ammo sezilarli subyektlararo va ichki subyekt variatsiyalari (25–100%) bo‘lishi mumkin. Plazmada eng yuqori kontsentratsiyalarga           1-2 soat davomida erishiladi. Metotreksatning taxminan 50% zardob oqsillari bilan bog‘lanadi. Tana to‘qimalarida taqsimlanganidan keyin ayniqsa jigar, buyrak va qora taloqda poliglutamatlar shaklida yuqori kontsentratsiyalarda bo‘ladi, ular to‘qimalarda haftalar yoki oylar davomida qisman saqlanishi mumkin. Kichik dozalarda qabul qilinganida metotreksat orqa miya suyuqligiga minimal miqdorlarda o‘tadi, yuqori dozalarda (1 kg tana vazniga 300 mg) qabul qilinganida esa unda 4 dan 7 mkg/ml gacha kontsentratsiyalarda aniqlanadi. Yarim chiqarilishning o‘rtacha yakuniy davri 6-7 soatni tashkil etadi va sezilarli ravishda o‘zgarib turadi (3-17 soat). Taqsimlanishi uchinchi kamerali deb atalgan (plevra bo‘shlig‘ida suv yig‘ilgan, astsiti bo‘lgan) bemorlarda yarim chiqarilish davri 4 martagacha uzayishi kuzatiladi. Chiqarilgan metotreksatning taxminan 10% jigarda metabolizmga uchraydi. Asosiy metaboliti 7-gidroksimetotreksat hisoblanadi. Metotreksat asosan o‘zgarmagan holda, birinchi navbatda buyrak kalavalari filtratsiyasi va proksimal naychalarida faol sekretsiya yo‘li bilan chiqariladi. Taxminan 5-20% metotreksat va 1-5% 7-gidroksimetotreksat safro bilan chiqariladi. Yaqqol ifodalangan enterogepatik retsirkulyatsiya ham o‘rin tutishi mumkin. Buyrak yetishmovchiligi hollarida chiqarilishi sezilarli ravishda sekinlashadi. Jigar yetishmovchiligida chiqarilishini buzilishi haqidagi ma’lumotlar yo‘q. Kalamushlar va maymunlarda metotreksat platsentar to‘siq orqali o‘ta oladi.

Metotreksat Ebeve 10 mg li tabletkalarda kattalar, o‘smirlar va 3 yoshdan katta bolalarda: revmatologik va dermatologik kasalliklarni davolash uchun katta yoshdagi patsiyentlarda faol revmatoid artrit;nosteroid yallig‘lanishga qarshi vositalar (NYAQV) bilan terapiya o‘tkazishga yetarlicha javob bo‘lmaganida og‘ir faol yuvenil idiopatik artritning (YUIA) poliartrit shakllari;fototerapiya, PUVA-terapiya va retinoidlar kabi davolashning boshqa turlari samarasiz bo‘lganida psoriazning og‘ir, davolab bo‘lmaydigan, nogironlikka olib keladigan shakllari, shuningdek katta yoshdagi patsiyentlarda psoriatik artritning og‘ir shakllarini davolash uchun qo‘llaniladi. Xavfli o‘smalarda va gemoblastozlarda Xavfli o‘smalari va gemoblastozlari bo‘lgan patsiyentlarda polikimyoterapiya vaqtida preparatni ichga qabul qilish buyurilgan vaqtda qo‘llaniladi.

Metotreksat Ebeve® tabletkalarini dozalash to‘g‘risida muhim ogohlantirish: revmatologik va dermatologik kasalliklarni davolash uchun metotreksat haftada faqat 1 marta qo‘llanilishi kerak. Metotreksatni noto‘g‘ri dozalash jiddiy nojo‘ya holatlarga, jumladan o‘lim holatiga olib kelishi mumkin. Iltimos, yo‘riqnomaning ushbu bo‘limini o‘ta diqqat bilan o‘qib chiqing. Metotreksat faqat preparat bilan ishlash tajribasiga va uning ta’sirining o‘ziga xos xususiyatlari to‘g‘risida bilimlarga ega bo‘lgan shifokorlar tomonidan buyurilishi kerak.

Nojo‘ya ta’sirlar soni va og‘irligi preparatning dozasini darajasi va qabul qilishlar soniga bog‘liq. Og‘ir nojo‘ya ta’sirlar hatto past dozalarda ham rivojlanishi mumkinligi tufayli, shifokor tomonidan muntazam va tez-tez nazorat olib borilishi zarur. Ko‘pchilik nojo‘ya ta’sirlar erta aniqlanganda qaytuvchandir. Agar bunday nojo‘ya ta’sirlar yuzaga kelsa, dozani kamaytirish yoki davolashni to‘xtatish, shuningdek tegishli qarshi choralarni qo‘llash lozim («Dozani oshirib yuborilishi» bo‘limiga qarang). Metotreksat bilan davolashni qaytadan boshlash, davolashni maqsadga muvofiqligini sinchkovlik bilan baholab va toksiklik holatlarini qaytalanishi mumkinligi yuzasidan yuqori ehtiyotkorlikni namoyon etib, ehtiyotkorlik bilan amalga oshirilishi kerak. Nojo‘ya ta’sirlar tez-tezligi quyidagi tarzda aniqlanadi: juda tez-tez (≥ 1/10), tez-tez (≥ 1/100; <1/10), tez-tez emas (≥ 1/1000; <1/100), kam hollarda (≥ 1/10 000; < 1/1000), juda kam hollarda (<1/10 000), noma’lum (mavjud ma’lumotlar asosida aniqlash mumkin emas).

Metotreksatga va (yoki) preparatning xar qanday yordamchi moddasiga yuqori sezuvchanlik.Jigar yetishmovchiligi («Qo‘llash usuli va dozalari» bo‘limiga qarang).Alkogolni suiiste’mol qilish.Buyrak faoliyatini buzilishi (kreatinin klirensi <20 ml/min, «Qo‘llash usuli va dozalari» bo‘limiga qarang).Suyak ko‘migi gipoplaziyasi, leykopeniya, trombotsitopeniya yoki og‘ir anemiya kabi qon faoliyatining mavjud patologik o‘zgarishlari.Immun tanqisligi.Tuberkulyoz va OIV kabi og‘ir, o‘tkir yoki surunkali infektsiyalar.Stomatit, og‘iz bo‘shlig‘idagi yaralar va me’da-ichak yo‘llarining faol bosqichdagi diagnostika qilingan yaralari.Homiladorlik va emizish davri.Tirik vaktsinalar bilan birga emlash mumkin emas.

Hayvonlarda o‘tkazilgan tadqiqotlar, nosteroid yallig‘lanishga qarshi vositalarni (NYAQV), shu jumladan salitsil kislotasini qo‘llash metotreksatni buyrak naychalari sekretsiyasini pasaytirishini va muvofiq ravishda uning toksik samaralarini oshirishini ko‘rsatdi. Revmatoid artriti bo‘lgan patsiyentlarda NYAQV va salitsil kislotasi yordamchi terapiya sifatida qo‘llanilgan klinik tadqiqotlarda nojo‘ya ta’sirlar sonini ko‘payishi kuzatilmagan. Revmatoid artritni bunday preparatlar bilan davolash sinchkovlik bilan olib boriladigan tibbiy kuzatuvlar ta’minlangan sharoitlardagina, metotreksatning past dozalari bilan davolash zamirida davom ettirilishi mumkin. Alkogolni muntazam ravishda iste’mol qilinishi yoki gepatotoksik preparatlarning qo‘llanilishi metotreksatning gepatotoksikligini oshirishi mumkin. Potentsial gepatotoksik preparatlarni (masalan, leflunomid, azatioprin, sulfasalazin, retinoidlarni) qo‘shimcha ravishda qabul qilayotgan patsiyentlarni sinchkov kuzatishni ta’minlash lozim. Alkogolni iste’mol qilishni cheklash tavsiya etiladi. Gepatotoksik preparatlarni (masalan, metamizolni) qo‘shimcha ravishda qo‘llash metotreksatning jiddiy gematotoksik nojo‘ya ta’sirlari ehtimolini oshiradi. Metotreksat va tirishishga qarshi vositalar (metotreksatning zardobdagi miqdorini pasayishi), shuningdek 5-ftoruratsil (5-ftoruratsilning yarim chiqarilishi davrining oshishi) orasidagi farmakokinetik o‘zaro ta’sirni hisobga olish lozim. Salitsilatlar, fenilbutazon, difenilgidantoin (fenitoin), barbituratlar, trankvilizatorlar, peroral kontratseptivlar, tetratsiklin, amidopirinning hosilalari, sulfanilamidlar, shuningdek para-aminobenzoy kislotasi plazma oqsillari bilan bog‘larida metotreksatning o‘rniga turib olib, biokiraolishlikni va buning oqibatida toksiklikni oshiradi (dozaning bilvosita oshishi kuzatiladi). Probenetsid va kuchsiz organik kislotalar metotreksatning ekskretsiyasini kamaytirishi va oqibatda bilvosita uning dozasini oshirishi mumkin. Penitsillinlar, glikopeptidlar, sulfanilamidlar, tsiprofloksatsin va tsefalotin kabi antibiotiklar yakka hollarda metotreksatning buyrak klirensini pasaytirishi, shu sababli metotreksatning zardobdagi kontsentratsiyasi oshishi, bir vaqtda gematologik va me’da-ichakka toksik ta’siri yuz berishi mumkin. Tetratsiklin, xloramfenikol kabi peroral antibiotiklar va ta’sir doirasi keng bo‘lgan so‘rilmaydigan antibiotiklar metotreksatni ichakda so‘rilishini kamaytirishi yoki ichak mikroflorasini yoxud metotreksat metabolizmini bakteriyalar bilan susaytirish yo‘li bilan jigar-ichak tsirkulyatsiyasiga ta’sir etishi mumkin. Suyak ko‘migi tomonidan nojo‘ya reaktsiyalarni keltirib chiqaradigan preparatlar (masalan, sulfanilamidlar, trimetoprim-sulfametaksazol, xloramfenikol, pirimetamin) bilan davolashda (shuningdek keyingi davolashda) gematopoezning yaqqol buzilishlari yuzaga kelishi mumkinligini hisobga olish kerak. Folat kislotasi tanqisligini keltirib chiqaradigan preparatlarni (masalan, sulfanilamidlar, trimetoprim-sulfametaksozol) birga qo‘llanishi metotreksatning toksikligini oshirishi mumkin. Shuningdek folat kislotasi tanqisligi oldindan bo‘lgan hollarda ham alohida ehtiyotkorlik talab qilinadi. Boshqa tomondan, tarkibida folinat kislotasini saqlovchi preparatlarni yoki tarkibida folat kislotasi yoxud ularning hosilalarini saqlaydigan vitaminli preparatlarni bir vaqtda qo‘llash metotreksatning samaradorligini pasaytirishi mumkin. Metotreksatning past dozalarini qabul qilayotgan patsiyentlarda, ayniqsa buyrak faoliyati buzilgan patsiyentlarda NYAQV va metotreksat orasidagi o‘zaro ta’sir xavfini e’tiborga olish kerak. Birgalikda davolash o‘tkazilgan hollarda qon tahlilini o‘tkazish va buyrak faoliyatini nazorat qilish lozim. Agar NYAQV va metotreksat 24 soat ichida birga qabul qilinayotgan bo‘lsa, ehtiyotkorlik choralariga rioya qilinishi kerak, chunki ushbu holatda metotreksatning plazmadagi miqdori ko‘payishi va toksikligini oshishiga olib kelishi mumkin. Metotreksat va asosiy ta’sir etuvchi moddalar (masalan, oltin birikmalari, penitsillamin, gidroksixloroxin, sulfasalazin, azatioprin, tsiklosporin) bilan bir vaqtda davolash o‘tkazilganida metotreksatning yuqori toksiklik samaralari, odatda kutilmaydi. Metotreksat va sulfasalazinni birga qo‘llashnishi, sulfasalazin tomonidan folat kislotasi sintezini susayishi hisobiga metotreksatning ta’sirini kuchayishini chaqirishi mumkin. Bu esa nojo‘ya samaralar xavfini oshishiga olib kelishi mumkin. Metotreksatni va omeprazol yoki pantoprazol kabi proton pompasi ingibitorlarini bir vaqtda qo‘llash dorilarning o‘zaro ta’siriga olib kelishi mumkin: metotreksat va omeprazolni qo‘llash metotreksatning buyrak eliminatsiyasini kechikishiga olib keladi. Pantoprazolni bir vaqtda yuborilishi 7-gidroksimetotreksat metabolitini buyrak eliminatsiyasini susayishiga, shuningdek mialgiya va isitmani rivojlanishiga olib kelganligi haqidagi xabarlar bor. Metotreksat va teofillinni birga qo‘llash, teofillinning klirensini pasaytirishi mumkin. Plazmada teofillin darajasini muntazam nazorat qilish kerak. Metotreksat bilan davolash vaqtida tarkibida kofein yoki teofillin (qahva, tarkibida kofein saqlovchi yaxna ichimliklar, qora choy) saqlovchi ichimliklarni ko‘p miqdorda iste’mol qilishdan cheklanish kerak, chunki ushbu sharoitlarda adenozin retseptorlarida metotreksat va metilksantin o‘rtasida o‘zaro ta’sir tufayli, metotreksatning samarasi pasayishi mumkin. Metotreksat va leflunomidning majmuasi pantsitopeniya xavfini oshirishi mumkin. Metotreksatni immunomodulyator preparatlar bilan birga qabul qilinganida, ayniqsa infektsiyalarni rivojlanish xavfi yuqori bo‘lgan ortopedik jarrohlik o‘tkazilgan hollarda ehtiyotkorlik choralariga rioya qilish kerak. Azot oksidi asosidagi anestetiklar metotreksat keltirib chiqaradigan folatlar metabolizmi buzilishlarini kuchaytiradi va og‘ir hamda oldindan aytib bo‘lmaydigan miyelosupressiyaga va stomatitga olib kelishi mumkin. Bunday ta’sir kaltsiy folinati yuborilganida kamayishi mumkin. Xolestiramin jigar-ichak retsirkulyatsiyasini susaytirishi hisobiga metotreksatni buyrakdan tashqari boshqa yo‘l orqali chiqarilishini oshirishi mumkin. Metotreksatni boshqa tsitostatiklar bilan qo‘llanganda, uning klirensini sekinlashishini hisobga olish lozim. Metotreksat bilan davolashda nur bilan davolash yumshoq to‘qimalar yoki suyaklar nekrozi xavfini oshishiga olib kelishi mumkin. Merkaptopurin va metotreksatni birga qo‘llash ehtimol merkaptopurin metabolizmini susayishi tufayli, merkaptopurinning plazmada biokiraolishligini oshishiga olib kelishi mumkin. Immun tizimiga ta’sir etishi mumkinligi tufayli, metotreksat vaktsinalash va tahlillar (immun reaktsiyalarini qayd etish uchun immunologik protseduralari) natijalarini o‘zgartirish xususiyatiga ega. Shu boisdan metotreksat bilan davolanayotgan patsiyentlar tirik vaktsinalar bilan emlanishdan saqlanishlari kerak («Qo‘llash mumkin bo‘lmagan holatlar» va «Maxsus ko‘rsatmalar» bo‘limlariga qarang).

Psoriaz va revmatoid artritni metotreksat yordamida davolash mazkur sohada maxsus bilimlarni talab qiladi va tegishli xavflar bilan kechadi, bu esa alohida ehtiyot choralariga rioya qilishni talab qiladi. Haftada bir marta qabul qilish sxemasiga rioya qilish muhim. Revmatologik va dermatologik kasalliklar bo‘lgan patsiyentlar va tibbiyot xodimlarga preparatni har kuni emas, balki haftada bir marta qabul qilish kerakligi haqida aniq axborotni yetkazish zarur. Metotreksatni noto‘g‘ri qabul qilish og‘ir va extimol o‘limga olib keluvchi nojo‘ya holatlarni rivojlanishiga olib kelishi mumkin. Bemorlar tegishli tibbiy kuzatuv ostida bo‘lishlari kerak, bu yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan toksik yoki nojo‘ya ta’sirlarning ilk belgilarini qisqa muddatlarda aniqlash imkonini beradi. Shu boisdan metotreksat bilan davolash faqat antimetabolik preparatlarni qo‘llash sohasida tajriba va yetarli bilimlarga ega bo‘lgan shifokorlar tomonidan buyuriladi yoki shunday mutaxassislar nazoratida o‘tkaziladi. Og‘ir yoki o‘limga olib keluvchi toksik reaktsiyalar rivojlanishi ehtimoli mavjudligi tufayli, davolovchi shifokorlar bemorlarga metotreksat bilan o‘tkaziladigan davolashning kutiladigan foyda va xavfi (shu jumladan toksiklikning ilk belgilari va simptomlari) haqida, maxsus ehtiyotkorlik choralari haqida va dozani oshirib yuborilishining simptomlari rivojlangan taqdirda darhol shifokor bilan maslahatlashish zarurligi haqida aniq axborotni yetkazishlari zarur, bu kelajakda intoksikatsiya simptomlarini aniqlash uchun kuzatuvlarni (shu jumladan laboratoriya testlarini muntazam bajarishni) talab qiladi. Haftada 20 mg dan ortiq dozalar toksiklikni, xususan suyak ko‘migi faoliyatini susayishni sezilarli ravishda kuchaytirishi mumkin. Buyrak faoliyati buzilgan bemorlar metotreksat bilan o‘tkaziladigan terapiyani faqat past dozalarda va o‘ta ehtiyotkorlik bilan olishlari kerak. Bunday bemorlarda metotreksatni chiqarilishini sekinlashishi kuzatiladi («Qo‘llash usuli va dozalari» bo‘limiga qarang). Jigarning ayni paytda yoki ilgari o‘rin tutgan ancha ahamiyatli kasalliklari bo‘lgan bemorlarda, ayniqsa alkogol keltirib chiqargan kasalliklarida, metotreksatni o‘ta ehtiyotkorlik bilan qo‘llash yoki umuman uni qo‘llashdan voz kechish lozim.

Homiladorlik Metotreksatni homiladorlik davrida qo‘llash mumkin emas. Hayvonlarda o‘tkazilgan tadqiqotlar metotreksatning reproduktiv toksikligini, ayniqsa homiladorlikning birinchi uch oyligida toksikligini aniqlab berdi. Metotreksat, inson uchun teratogen ekanligi aniqlandi. Metotreksat bola tashlashlar va (yoki) tug‘ma anomaliyalarga sabab bo‘lganligi haqidagi xabarlar mavjud. Homilador ayollarning cheklangan miqdoriga (42) ta’sir etish rivojlanish nuqsonlari (bosh chanog‘i, yurak-qon tomir tizimi va qo‘l-oyoqlar nuqsonlari) sonini (1:14) ko‘payishiga olib keldi. Metotreksat bilan o‘tkaziladigan davolash homila paydo bo‘lgunga qadar to‘xtatilganida normal homiladorlik qayd etilgan. Tug‘ruq yoshidagi ayollarda davolash boshlangunga qadar homiladorlikni to‘liq istisno etish zarur. Ayollar metotreksat bilan davolanish vaqtida homilador bo‘lmasliklari kerak. Jinsiy yetuk yoshdagi erkaklar va ayollar davolanish vaqtida va u tugaganidan keyin yana eng kamida 6 oy davomida samarali kontratseptsiya vositalaridan foydalanishlari kerak («Maxsus ko‘rsatmalar» bo‘limiga qarang). Agar ushbu vaqt davomida homiladorlik yuz bersa, preparatning bolaga zararli ta’siri xavfi yuzasidan shifokor bilan maslahatlashish zarur. Emizish Metotreksat ko‘krak sutiga o‘tadi va emizikli go‘daklarda toksiklikni keltirib chiqarishi mumkin. Davolanish vaqtida emizish mumkin emas («Qo‘llanilishi mumkin bo‘lmagan holatlar» bo‘limiga qaralsin). Agar laktatsiya davrida preparatni qo‘llash zarurati yuzaga kelsa, emizishni to‘xtatish kerak. Fertillik Metotreksat genga zaharli ta’sir ko‘rsatishi mumkinligi tufayli, davolashni boshlashdan oldin homilador bo‘lishni rejalashtirayotgan ayollarga genetik konsultatsiyaga, erkaklarga esa, spermani konservatsiya qilish ehtimoli yuzasidan maslahat olish uchun murojaat qilishlari tavsiya etiladi.

25oS dan yuqori bo‘lmagan haroratda saqlansin.

Og‘iz orqali qabul qilinganidan keyin dozani oshirib yuborilishi simptomlari asosan qon yaratish va hazm qilish tizimlariga ta’siri bilan ifodalanadi. Ular leykopeniya, trombotsitopeniya, anemiya, pantsitopeniya, neytropeniya, miyelosupressiya, shilliq qavatni yallig‘lanishi, stomatit, og‘iz bo‘shlig‘i shilliq qavati yaralari, ko‘ngil aynishi, qusish, me’da-ichak yo‘lida yaralar va qon ketishlarni o‘z ichiga oladi. Ayrim hollarda intoksikatsiya belgilari kuzatilmagan. Haftalik dozani ataylab qilmagan holda har kuni qabul qilish to‘g‘risida (gohida o‘lim yakunlangan xolatlari) xabarlar mavjud. Sepsis, septik shok, buyrak yetishmovchiligi va aplastik anemiya oqibatida o‘lim holati haqida xabarlar mavjud.

Retsept bo‘yicha

50 tabletkadan oq polipropilen flakonlarda. 1 flakondan ilova qilingan qo‘llash bo‘yicha yo‘riqnomasi bilan karton qutida.

3 yil.