tsitostatiklar (antratsiklinlar va o‘xshash moddalar).

L01DB01

Yumshoq to‘qimalarning sarkomasi, osteogen sarkoma, Yuing sarkomasi, sut bezining raki, o‘pkaning mayda xujayrali raki, qalqonsimon bezining raki, xavfli timoma, qizilo‘ngach raki, gepatoblastoma, birlamchi gepatotsellyulyar rak, me’da raki, me’da osti bezining raki, kartsinoid, qovuq raki (jarrohlik aralashuvlardan keyingi qaytalanishlarni davolash va oldini olish), moyakning germinogen o‘smasi, tuxumdonlar raki, neyroblastoma, trofoblastik o‘smalar, Vilms o‘smasi, endometriy raki, bachadon bo‘yni raki, prostata bezining raki, o‘tkir limfoblast leykoz, o‘tkir miyeloblast leykoz, surunkali limfoleykoz, miyeloma kasalligi, limfogranulematoz, noxodjkin limfomasi, OITS dagi Kaposhi sarkomasi, buyrak usti bezlarining raki, retinoblastomada qo‘llanadi.

Vena ichiga sekin, qovuq ichiga yuborish buyuriladi. Dozalash tartibi ko‘rsatmalar, patsiyentning holati va qo‘llanayotgan davolash sxemasiga qarab shaxsiy ravishda belgilanadi. Kattalarga, vena ichiga – 60-75 mg/m2 dan 3-4 haftada 1 marta, yoki sutkada 25-30 mg/m2 dan har 3-4 haftada ketma-ket 2-3 kun davomida yoki sutkada 20 mg/m2 haftada 1 marta kursning 1, 8 va 15-nchi kunlari. Kurslar orasidagi tanaffus – 3-4 hafta. Bolalarga – vena ichiga sutkada 30 mg/m2 dozada 3 kun davomida har 4 haftada. Qovuqqa 30-50 mg haftada 1 marta 1 haftadan 1 oygacha bo‘lgan interval bilan yuboriladi. Majmuaviy davolashda – 25-50 mg/m2 har 3-4 haftada. Kurslik doza 500-550 mg/m2 dan oshmasligi kerak. Leykotsitlar soni 3,3-3,5∙109/l dan kam va trombotsitlar 100-149∙109/l dan kam bo‘lganda doza muvofiq 50 va 75% ga kamaytiriladi. Bilirubinning darajasi 12-30 mg/ml va 30 mg/ml dan yuqori bo‘lganda doza muvofiq 50 va 75% ga kamaytiriladi.

Yurak-qon tomir tizimi va qon (qon yaratilishi, gemostaz) tomonidan: ≤10% (550 mg/m2 dan ko‘proq umumiy yig‘indi dozada) – hansirash, oyoq panjalari va to‘piqlarning shishi bilan namoyon bo‘luvchi, yurak urishini tezlashishi yoki ritmini buzilishi va davolashni darhol to‘xtatishni talab qiluvchi dimlangan yurak yetishmovchiligi, chunki qaytmas va oxir oqibatda o‘lim bilan yakunlanuvchi kardiomiopatiya rivojlanishi mumkin (dozaga yoki davolash davomiyligiga qarab u preparat bekor qilinganidan keyin bir necha hafta o‘tgach ham rivojlanishi mumkin); o‘tkir bo‘lmachalar va qorinchalar aritmiyasi (asosan yuborilganidan keyingi birinchi soatlarda); kam hollarda, yuborilganidan keyin bir necha kunlar yoki haftalar davomida – toksik miokardit yoki perikardit-miokardit sindromi (taxikardiya, yurak yetishmovchiligi, perikardit); davolash boshlanganidan keyin 10-15 kun o‘tgach cho‘qqisiga erishuvchi trombotsitopeniya, leykopeniya (qon manzarasi odatda yuborish to‘xtatilganidan keyingi 21 kuni tiklanadi); fleboskleroz (kichik venalarga yuborilganida yoki bir venaga takror yuborilganida), yuzga qonni oqib kelishi va vena bo‘ylab giperemiya (juda tez yuborilganda). MIY a’zolari tomonidan: ko‘ngil aynishi, qusish, stomatit yoki ezofagit (5-10 kun o‘tgach paydo bo‘lishi, ayniqsa 3 ketma-ket kunlar davomida yuborilganida va og‘ir infektsiyalar rivojlanishiga olib kelishi mumkin), MIY yaralanish; kam hollarda – anoreksiya, diareya. Siydik-jinsiy tizimi tomonidan: giperurikemiya, nefropatiya (siydik kislotasini ko‘p xosil bo‘lishi bilan bog‘liq), siydikni qizilroq rangga bo‘yalishi (48 soat davomida yo‘qoladi). Qovuq ichiga yuborilganida – qovuq va uretrada achishish, siyishni buzilishi (og‘riq, qiyinlashishi va x.k.), tsistit, gematuriya. Teri qoplamalari tomonidan: alopetsiya (bo‘liq va qaytuvchan), oyoq, qo‘l-kaftlari va tirnoqlarni qorayishi, nurli eritemani qaytalanishi. Allergik reaktsiyalar: teri toshmasi, qichishish, tana haroratini oshishi, et uvishishi, anafilaksiya. Boshqalar: ekstravazat, tsellyulit, nekroz (atrof to‘qimalarga tushganda), kam hollarda – kon’yunktivit, ko‘z yoshini oqishi.

Gidroksibenzoatlarga o‘ta yuqori sezuvchanlik, boshqa ximioterapevtik preparatlar qabul qilish yoki nur bilan davolash oqibatidagi suyak ko‘migi faoliyatini susayishi, yig‘indi dozalar chegaralarida antratsiklinlar bilan oldingi davolash, leykopeniya, trombotsitopeniya, anemiya, jigar faoliyatini og‘ir buzilishlari, o‘tkir gepatit, yurakning og‘ir kasalliklari (miokardit, ritmni yaqqol buzilishlari, miokard infarktining o‘tkir fazasi), homiladorlik, emizish. Qovuq ichiga yuborilganida (qo‘shimcha): qovuq devoriga penetratsiya bilan invaziv o‘smalar, qovuq va siydik chiqarish yo‘llarining infektsiyalari va yallig‘lanishida qo‘llash mumkin emas.

Doksorubitsin boshqa o‘smalarga qarshi vositalarning toksikligini, ayniqsa miyelotoksikligini va me’da-ichak yo‘llariga toksik ta’sirini kuchaytirishi mumkin. Doksorubitsin va potentsial kardiotoksiklikka ega bo‘lgan boshqa tsitotoksik preparatlar (masalan, daunorubitsin, daktinomitsin, 5-ftoruratsil, mitomitsin, tsiklofosfamid) bir vaqtda ishlatilganida, davolashning barcha kursi davomida yurak faoliyatini sinchikov nazoratini o‘tkazish talab etiladi. Doksorubitsinning tavsiya etiladigan dozasi – 400 mg/m2 dan ko‘p emas. Daunorubitsin yoki doksorubitsinning (anamnezda) to‘liq kumulyativ dozalarini qabul qilgan patsiyentlarda doksorubitsinni qo‘llash tavsiya etilmaydi. Doksorubitsin fonida tsiklofosfamid chaqiradigan gemorragik tsistit ko‘rinishlarini kuchayishi va 6-merkaptopurinning gepatotoksikligini kuchayishi mumkin. Streptozototsin doksorubitsinning yarim chiqarilish davrini oshiradi. Doksorubitsin miokard, shilliq qavatlar, teri va jigarga nurlantirish chaqirgan toksik ta’sirni kuchaytiradi. Urikozurik podagraga qarshi preparatlar nefropatiya rivojlanishi xavfini oshiradilar. Tsiklosporin va doksorubitsin birga qo‘llanganda qon plazmasida ikkala preparatlarning kontsentratsiyasi oshadi. Bu miyelotoksiklik va immunosupressiya rivojlanishi xavfini oshiradi. Gepatotoksik preparatlar jigar faoliyatini yomonlashtirib, doksorubitsinning toksikligini oshirishlari mumkin. Tsitoxrom R450 tizimi fermentlarining ingibitorlari (masalan, tsimetidin, ranitidin) doksorubitsinning metabolizmini pasaytirishlari mumkin, natijada uning toksik samaralari rivojlanishini xavfi oshadi. Tsitoxrom R450 tizimi fermentlarining induktorlari (masalan, rifampitsin, barbituratlar) doksorubitsinning metabolizmi tezligini oshirishlari, shu bilan uning samaradorligini kamaytirishlari mumkin. Doksorubitsinni boshqa preparatlar bilan aralashtirish mumkin emas. Ishqoriy eritmalar bilan kontaktga yo‘l qo‘ymaslik kerak, chunki bu doksorubitsinning gidroliziga olib kelishi mumkin. Geparin, deksametazon, fluorouratsil, gidrokortizon, natriy suktsinati, aminofillin, tsefalotin, boshqa o‘smalarga qarshi preparatlar bilan farmatsevtik nomutanosib. Doksorubitsin bilan davolashda tabiiy himoya mexanizmlarini susaytirishi tufayli, vaktsinatsiyani davolash tugaganidan keyin ma’lum vaqtdan (3 oydan 1 yilgacha) keyin o‘tkazish tavsiya etiladi.

Doksorubitsin bilan davolash o‘smalarga qarshi preparatlarni qo‘llash tajribasiga ega bo‘lgan shifokorlar kuzatuvi ostida o‘tkazilishi kerak. Yurakni toksik shikastlanishi xavfini pasaytirish uchun doksorubitsin bilan davolashni boshlashgacha, davolash vaqtida uning faoliyatini, exokardiografiya yoki ko‘pkanalli radioizotop angiografiya ma’lumotlari bo‘yicha chap qorinchaning chiqarib tashlash fraktsiyasini, shuningdek  EKG-nazoratni ham, muntazam nazoratini o‘tkazish tavsiya etiladi. Preparatni qo‘llash bilan bog‘liq bo‘lgan yurak yetishmovchiligini erta klinik tashxisi, uni muvafaqiyatli davolash uchun juda muhim. Surunkali kardiotoksiklik belgilari aniqlanganida doksorubitsin bilan davolash darhol to‘xtatiladi. O‘tkir kardiotoksiklik ko‘pchilik xollarda o‘tkinchi (qaytuvchan) xarakterga ega, va odatda unga doksorubitsin bilan davolashni bekor qilishga ko‘rsatma sifatida qaralmaydi. Kechikkan (kechiktirilgan) kardiotoksiklik (kardiomiopatiya) yig‘indi dozaga bog‘liq. Miokard faoliyatini buzilishi rivojlanishini ehtimoli 300 mg/m2 ga teng yig‘indi dozada taxminan 1-2% ni tashkil qiladi; 450-550 mg/m2 umumiy yig‘indi dozada buning ehtimoli asta-sekin oshadi. So‘ngra dimlangan yurak yetishmovchiligining rivojlanishini xavfi keskin oshadi, shuning uchun 550 mg/m2 umumiy yig‘indi dozani oshirmaslik tavsiya etiladi. Agar patsiyentda kardiotoksiklik (masalan, anamnezda yurak kasalligiga ko‘rsatma, antratsiklinlar yoki antratsendionlar bilan oldingi davolash, ko‘ks oralig‘i sohasiga oldingi nurli davolash, tsiklofosfamid va ftoruratsil kabi boshqa potentsial kardiotoksik preparatlarni bir vaqtda qo‘llash) paydo bo‘lishini biron-bir qo‘shimcha xavfi bo‘lsa, unda pastroq kumulyativ dozalarda ham toksik ta’siri namoyon bo‘lishi mumkin, va yurak faoliyatini nazorati ayniqsa jiddiy bo‘lishi kerak. Doksorubitsin chaqirgan kardiotoksiklik asosan va davolash kursi davomida yoki u tugaganidan keyin ikki oylar davomida rivojlanadi, lekin kechikkan nojo‘ya samaralari paydo bo‘lishi mumkin (davolash tugatilganidan keyin bir necha oylar yoki xatto yil o‘tgach). Doksorubitsin bilan davolash jarayonida davolashning xar bir tsiklidan oldin va davolash tsikli vaqtida gematologik ko‘rsatgichlarni baxolashni, shuningdek leykotsitlar, trombotsitlar gemoglobin, qonning shaklli elementlarining miqdorini va jigarning funktsional testlarini aniqlashni ham o‘tkazish kerak. Doksorubitsinning ekstravazatsiyasini birinchi belgilari (inyektsiya joyida achishish yoki og‘riq) paydo bo‘lganida darxol infuziyani to‘xtatish, so‘ngra esa doza to‘liq yuborilgunicha boshqa venaga infuziya qilish kerak. Ekstravazatsiyaning keyingi ta’sirini bartaraf qilish bo‘yicha maxalliy choralarni o‘tkazish kerak. Muzli paketlarni ishlatish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Iloji boricha bo‘g‘imlar ustidagi venalarga yoki venoz buzilishlari bo‘lgan yoki limfatik drenajlangan oyoq-qo‘llarning venalariga yuborishdan saqlanish kerak. Doksorubitsin qo‘llanganida o‘sma xujayralarining tez lizisi oqibatida giperurikemiya kuzatilishi mumkin, shuning uchun davolash vaqtida patsiyentlarda siydik kislotasi, kaliy, kaltsiy va kreatininning kontsentratsiyasini aniqlash tavsiya etiladi. Yuqori gidratatsiya, siydikni ishqoriylashtirish va giperurikemiyani oldini olish uchun allopurinolni profilaktik buyurish kabi tadbirlar, o‘smaning lizisi sindromi bilan bog‘liq bo‘lgan asoratlar xavfini minimumga tushirish imkoniyatini beradi. Giperurikemiya va podagrani davolashda, preparat bilan davolash fonida siydik kislotasining kontsentratsiyasini oshishi natijasida podagraga qarshi vositalarning dozasiga tuzatish kiritish talab etilishi mumkin. Neytropeniya/leykopeniya rivojlangan patsiyentlarni infektsiya paydo bo‘lishining belgilarini aniqlash uchun sinchiklab kuzatish kerak. Agar immunizatsiya preparat qabul qilinganidan keyin 3 oydan 1 yilgacha intervalda shifokor tomonidan ma’qullanmagan bo‘lsa, undan voz kechish kerak; bemor bilan birga  yashaydigan oilaning boshqa a’zolari, poliomiyelitga qarshi peroral vaktsina bilan immunizatsiyadan voz kechishlari kerak; poliomiyelitga qarshi vaktsina olgan odamlar bilan kontaktdan saqlanish yoki burun va og‘izni berkituvchi himoya niqobni taqish kerak. Erkaklar va tug‘ruq yoshidagi ayollar doksorubitsin bilan davolanish vaqtida va keyin eng kamida 3 oy davomida kontratseptsiyaning ishonchli usullarini qo‘llashlari kerak. Doksorubitsin bilan ishlashda tsitotoksik moddalar bilan muomala qilishning qoidalariga rioya etish kerak. Preparat bilan ifloslangan yuzaga gipoxlorid natriyning suyultirilgan eritmasi (1% xlor saqlovchi) bilan ishlov berish tavsiya etiladi. Preparat teriga tushganida – darxol terini sovunlab suv bilan yoki natriy gidrokarbonati eritmasi bilan yaxshilab yuvish kerak; ko‘zga tushganida – qovoqlarni tortib ko‘zni (ko‘zlarni) katta miqdordagi suv bilan kamida 15 minut yuvish kerak. Preparat bolalar ololmaydigan joyda saqlansin va yaroqlilik muddati o‘tgach ishlatilmasin.

25oS dan yuqori bo‘lmagan xona haroratida saqlansin. Yorug‘likdan ximoyalansin. Tayyorlangan eritma xona haroratida (25oS) 24 soat davomida va sovutgichda (2-8oS da) 48 soat davomida saqlanishi mumkin.

Doksorubitsinning dozasini o‘tkir oshirib yuborilishi og‘ir miyelosupressiyaga (asosan leykopeniya va trombotsitopeniyaga), me’da-ichak yo‘llari tomonidan toksik samaralarga olib kelishi, yurakning o‘tkir shikastlanishini chaqirishi mumkin. Doksorubitsinga antidot noma’lum. Doza oshirib yuborilgan holda gospitalizatsiya, antibakterial preparatlarni buyurish bilan birga kechuvchi simptomatik davolash tavsiya etiladi.

Retsept bo‘yicha

Brombutilkauchukli tiqin va qizil plastik komponentli, sindirib olinadigan alyumin qalpoqchali rangsiz flakonlar (III) tur va erituvchi bilan 1 ampula. 1 flakon va 1 ampuladan yo‘riqnomasi bilan karton qutida.

2 yil.