тиниқ, рангсиз ёки оч-сариқ рангли суюқлик.

глюкокортикостероид.

A01AC02.

Қонда специфик–оқсил-ташувчи транскортин билан (60-70%) боғланади. Гистогематик тўсиқлар орқали (шу жумладан гематоэнцефалик ва йўлдош орқали) осон ўтади. Жигарда (асосан глюкурон ва судья кислоталар билан конъюгацияси орқали) нофаол метаболитларигача метаболизмга учрайди. Буйрак орқали чиқарилади (оз миқдори – сут безлари билан). Дексаметазонни плазмадан ярим чиқарилиш даври – 3-5 соатни ташкил қилади.

Тез таъсир этувчи глюкокортикостероидни юборишни талаб қилувчи касалликлар, шунингдек препаратни перорал қабул қилиш мумкин бўлмаган ҳолатлар: эндокрин касалликлар: буйрак усти безининг етишмовчилиги, буйрак усти бези пўстлоғининг бирламчи ёки иккиламчи етишмовчилиги, буйрак усти безларининг туғма гиперплазияси, нимўткир тиреоидит;шок (куйиш, жароҳат, операцион, токсик) – қон-томирларини торайтирувчи воситалар, плазма ўрнини босувчи препаратлар ва бошқа симптоматик даволаш самарасиз бўлганида;бош мияни шиши (бош миянинг ўсмасида, бош мия жароҳатида, нейрохирургик аралашувларида, бош мияга қон қуйилганида, энцефалитда, менингитда, нурли шикастланишда);астматик статус; оғир бронхоспазм (бронхиал астмани, сурункали обструктив бронхитни зўрайиши);оғир аллергик реакциялар, анафилактик шок;ревматик касалликлар;бириктирувчи тўқиманинг тизимли касалликлари;ўткир оғир дерматозлар;хавфли ўсма касалликлари: катта пациентларда лейкоз ва лимфомани паллиатив даволаш; болалардаги ўткир лейкемия, хавфли ўсмалари бўлган пациентлардаги гиперкалциемия, перорал даволаш мумкин бўлмаганда;қон касалликлар: катталардаги ўткир гемолитик анемиялар, агранулоцитоз, идиопатик тромбоцитопеник пурпура;оғир инфекцион касалликлар (антибиотиклар билан бирга);офталмология амалиётида (субконъюнктивал, ретробулбар ёки парабулбар юборишлар): аллергик конъюнктивит, кератит, иридоциклит, блефарит, блефароконъюнктивит, склерит, эписклерит, кўзнинг жароҳатдан ва жаррохлик аралашувларидан кейинги яллиғланиш жараёни, симпатик офталмия, кўзнинг шох пардаси кўчириб ўтказилганидан кейин иммуносупрессив даволашда қўлланади;локал (маҳаллий) қўлланиши (патологик соҳасига): келоидлар, дискоид қизил югурик, ҳалқасимон гранулемада қўлланади.

Дозалаш тартиби индивидуал равишда белгиланади ва у кўрсатмаларга, беморнинг ҳолати ва унинг даволашга реакциясига боғлиқ бўлади. Препарат вена ичига аста-секин оқим билан ёки томчилаб (ўткир ва шошилинч ҳолатларда); мушак ичига юборилади; шунингдек локал (патологик соҳага) юбориш мумкин; вена ичига томчилаб инфузия учун эритма тайёрлаш мақсадида натрий хлоридининг изотоник эритмаси ёки 5% ли декстроза эритмасини ишлатиш керак. Турли касалликларнинг ўткир даврида ва даволашнинг бошида препарат юқорироқ дозаларда қўлланади. Сутка давомида 4 дан 20 мг гача препаратни 3-4 марта юбориш мумкин. Болалар учун препаратнинг дозалари (мушак ичига): Ўринбосар даволашни ўтказишда препаратнинг дозалари (буйрак усти бези пўстлоғининг етишмовчилигида) тана вазнига 0,0233 мг/кг ёки тана юзаси майдонига 0,67 мг/м2 дозада, 3 дозада бўлинган ҳолда, ҳар 3чи куни ёки ҳар куни тана вазнига 0,00776-0,01165 мг/кг ёки тана юзаси майдонига 0,0233-0,335 мг/м2 ни ташкил қилади. Бошқа кўрсатмаларда тавсия қилинган доза ҳар 12-24 соатда тана вазнига 0,02776 дан 0,01165 мг/кг гача ёки тана юзаси майдонига 0,833-5 мг/м2ни ташкил қилади. Самарага эришилганида доза самарани бир маромда ушлаб турувчи дозагача ёки даволаш тўхтатилгунича камайтирилади. Парентерал қўллаш давомийлиги одатда 3-4 кунни ташкил қилади, сўнгра дексаметазоннинг таблеткалари билан самарани бир маромда ушлаб турувчи даволашга ўтилади. Препаратнинг юқори дозаларини узоқ муддат қўллаш, буйрак усти безлари пўстлоғининг ўткир етишмовчилигини ривожланишини олдини олиш мақсадида, дозани аста-секин камайтиришни талаб қилади.

Дексаметазон одатда яхши ўзлаштирилади. У паст минералокортикоид фаолликка эга, яъни унинг сув-электролит алмашинувига таъсири катта эмас. Одатда дексаметазоннинг кичик ва ўртача дозалари организмда натрий ва сувни тутилишини, калийни юқори чиқарилишини чақирмайди. Қуйидаги ножўя самаралари таърифланган: Эндокрин тизими томонидан: глюкозага толерантликни пасайиши, стероид қандли диабет ёки яширин қандли диабети кучайиши, буйрак усти бези фаолиятини сусайиши, Иценко-Кушинг синдроми (ойсимон юз, гипофизар тур семириш, гирсутизм, артериал босимни ошиши, дисменорея, аменорея, мушак кучсизлиги, стриялар), болаларда жинсий ривожланишни кечикиши. Овқат ҳазм қилиш йўллари томонидан: кўнгил айниши, қусиш, панкреатит, меъда ва ўн икки бармоқ ичакнинг стероид яраси, меъда-ичак йўлларидан қон кетиши, перфорация,  иштаҳани ошиши ёки камайиши, овқат ҳазм бўлиши бузилиши, метеоризм, ҳиқичоқ, кам ҳолларда –“жигар” трансаминазалари ва ишқорий фосфатазанинг фаоллигини ошиши. Юрак-қон томир тизими томонидан: аритмия, брадикардия (юрак тўхтаб қолгунича), юрак етишмовчилигини (мойиллиги бўлган пациентларда) ривожланиши ёки яққоллигини кучайиши, гиперкалиемияга хос бўлган ЭКГ ўзгаришлари, артериал босимни ошиши, гиперкоагуляция, тромбозлар. Ўткир ва нимўткир миокард инфаркти бўлган беморларда-некроз ўчоқларини тарқалиши, чандиқ тўқимасини шаклланишини секинлашиши, бу юрак мушагини ёрилишига олиб келиши мумкин. Нерв тизими томонидан: делирий, дезориентация, эйфория, галлюцинациялар, маниакал-депрессив психоз, депрессия, параной, калла суяги ички босимини ошиши, асабийлик ёки безовталик, уйқусизлик, бош айланиши, вертиго, миячанинг сохта ўсмаси, бош оғриғи, тиришишлар. Сезги аъзолари томонидан: кўришни бирдан йўқолиши (парентерал юборилганида бош, бўйин, бурун чаноқлари, бош териси соҳаларида, кўз томирларида препаратнинг кристалларини тўпланиши мумкин), орқа субкапсуляр катаракта, кўрув нервининг шикастланишини мумкинлиги билан кўз ички босимини ошиши, кўзнинг иккиламчи бактериал, замбуруғли ёки инфекциялари, шох парданинг трофик ўзгаришлари, экзофталм. Моддалар алмашинуви томонидан: калцийни чиқарилишини кучайиши, гипокалциемия, тана вазнини ошиши, манфий азот мувозанати (оқсилларни кўп парчаланиши), кўп терлаш. Минералокортикоид фаоллиги билан боғлиқ бўлган: суюқлик ва натрийни тутилиши (периферик шишлар), гипернатриемия, гиперкалиемик синдром (гиперкалиемия, аритмия, миалгия ёки мушакларни спазми, одатдаги бўлмаган ҳолсизлик ва толиқиш). Таянч-ҳаракат аппарати томонидан: болаларда ўсиш ва суякларини шаклланиш жараёнларини секинлашиши (эпифизар ўсиш соҳасини муддатдан олдин ёпилиши), остеопороз, (жуда кам ҳолларда суякларнинг патологик синишлари, елка ва сон суякларининг бошчасини асептик некрози) мушак пайларни узилиши, стероид миопатия, мушак массасини камайиши (атрофия). Тери қопламалари ва шиллиқ қаватлари томонидан: жароҳатларни битишини секинлашиши, петехиялар, экхимозлар, терини юпқалашиши, гипер- ёки гипопигментация, ҳуснбузар, стриялар, пиодермия ва кандидозларни ривожланишига мойиллик. Аллергик реакциялар: тарқалган маҳаллий аллергик реакциялар (тери тошмаси, қичишиш, анафилактик шок). Маҳаллий: юбориш жойида ачишиш, оғриқ, санчиқ, гиперемия, юбориш жойида инфекция, кам ҳолларда атрофдаги тўқималарнинг некрози, инекция жойида чандиқларни ҳосил бўлиши, м/и юборилганида тери ва тери ости клечаткасининг атрофияси (айниқса делтасимон мушакка юбориш хавфлидир). Бошқалар: инфекцияни ривожланишини ёки зўрайиши (бу ножўя самараларни пайдо бўлишига иммунодепрессантларни ва вакциянацияни бирга қўллаш олиб келади), лейкоцитурия, “бекор қилиш” синдроми. Вена ичига юборилганида: аритмиялар, юзга қон қуйишлар, тиришилар кузатилади.

Ҳаётий кўрсатмалар бўйича қисқа муддатли қўллашлар учун ягона қарши кўрсатма бўлиб, дексаметазонга ёки препаратнинг компонентларига юқори сезувчанлик ҳисобланади. Болаларда ўсиш даврида ГКС ни фақат мутлоқ кўрсатмалар бўйича ва даволовчи шифокорнинг синчков назорати остида қўлланиши керак. Препаратни қуйидаги касалликлар ва ҳолатларда эҳтиёткорлик билан буюриш керак: Меъда-ичак йўлларининг касалликлари-меъда ва ўникки бармоқ ичакнинг яра касаллиги, эзофагит, гастрит, ўткир ёки латент пептик яра, яқинда яратилган ичак анастомози, перфорация ёки иккиламчи инфекция қўшилиб абсцесс пайдо бўлиши хавфи билан кечувчи носпецифик ярали колит, дивертикулит.Вирусли, замбуруғли ёки бактериал табиатли (ҳозирги вақтда ёки яқинда ўтказилган, шу жумладан бемор билан яқинда бўлган мулоқот) паразитар ва инфекцион касалликлар-оддий герпес, ўраб олувчи герпес (виремик фазаси), сувчечак, қизамиқ, амёбиаз, стронгилоидоз, тизимли микоз, фаол ва латент туберкулёз. Оғир инфекцион касалликларда фақат специфик даволаш қўллашга йўл қўйилади.Эмлашдан олдинги ва кейинги давр (эмлашдан 8 ҳафта олдин ва 2 ҳафта кейин), БЦЖ билан эмлашдан кейинги лимфадент. Иммун танқислик ҳолатлари (шу жумладан ОИЦ ёки ОИТВ билан инфекцияланиш).Юрак-қон томир тизимининг касалликлари, шу жумладан яқинда ўтказилган миокард инфаркти (ўткир ва нимўткир миокард инфаркти бўлган беморларда некроз ўчоқларини тарқалиши, чандиқ тўқимасининг шаклланишини секинлашиши ва бунинг оқибатида юрак мушагини ёрилиши мумкин), оғир сурункали юрак етишмовчилиги, артериал гипертензия, гиперлипидемия.Эндокрин касалликлар: қандли диабет (шу жумладан углеводларга толерантликни бузилиши), тиреотоксикоз, гипотиреоз, Иценко-Кушинг касаллиги, семириш (ИИИ-ИВ босқичи).Оғир сурункали буйрак ва/ёки жигар етишмовчилиги, нефроуролитиаз. Гипоалбуминемия ва унинг пайдо бўлишига мойиллиги бўлган ҳолатлар (жигар циррози, нефротик синдром).Тизимли остеопороз, миастения гравис, ўткир психоз, полиомиелит (булбар энцефалит шаклидан ташқари), очиқ ва ёпиқ бурчакли глаукома, ҳомиладорлик.

Дексаметазон бошқа вена ичига юбориладиган препаратлар билан фармацевтик номутаносиб бўлиши мумкин уни бошқа препаратлардан алоҳида (в/и оқим кўринишида, ёки иккинчи эритма сифатида бошқа томчилагич орқали) юбориш тавсия қилинади. Дексаметазон эритмаси гепарин билан аралаштирилганида чўкма ҳосил бўлади.

Даволашни бошлашдан (даволаш жараёнида ургентлик ҳолати туфайли иложи бўлмаганида) бемор қўллаш мумкин бўлмаган ҳолатларни аниқлаш учун текширилиши керак. Клиник тадқиқотлар юрак-қон томир тизимини, ўпкани рентгенологик, меъда ва ўн икки бармоқ ичакни, сийдик-чиқариш тизимини, кўриш аъзоларини, қон формуласини, қон плазмасида глюкоза ва электролитларни миқдорини назорат қилишни ўз ичига олади. Дексаметазон билан даволаш вақтида (айниқса узоқ муддатли) окулист кузатуви, артериал босим ва сув-электролит мувозанатининг ҳолатини, шунингдек периферик қон манзарасини ва қонда глюкоза даражасини назорат қилиш керак. Ножўя ҳолатларни камайтириш мақсадида организмга К+ тушишини ошириш керак (парҳез, калий препаратлари). Овқат оқсиллар, витаминларга бой, ёғлар, углеводлар ва ош тузининг миқдори чекланган бўлиши керак. Гипотиреоз ва жигар циррози бўлган беморларда препаратнинг таъсири кучаяди. Препарат мавжуд бўлган эмоционал беқарорликни ёки психотик бузилишларни кучайтириши мумкин. Анамнезида психозлар бўлганида дексаметазон юқори дозаларида шифокорнинг назорати остида буюрилади. Самарани бир маромда ушлаб турувчи даволаш вақтидаги стресс ҳолатларида (масалан, жарроҳлик операцияларида, жароҳат ёки инфекцион касалликларда) препаратнинг дозасига глюкокортикостероидларга талабни ошиши туфайли, тузатиш киритиш керак. Бирдан бекор қилинганда айниқса илгари юқори дозалар қўлланган ҳолларда, “бекор қилиш” синдроми (анорекция, кўнгил айниши, тормозланиш, ёйилган мушак скелет оғриқлари, умумий ҳолсизлик) ривожланиши, шунингдек дексаметазонни буюришга сабаб бўлган касаллик зўрайиши мумкин. Препарат билан даволаш вақтида, унинг самарасини камайиши (иммун жавобни) сабабли вакцинацияни ўтказиш керак эмас. Интеркуррент инфекцияларда, септик ҳолатларда ва туберкулёзда дексаметазонни буюриш билан бир вақтда бактерицид таъсирли антибиотиклар билан даволашни ўтказиш керак. Болаларда дексаметазон билан узоқ муддат даволаниш вақтида ўсиш ва ривожланиш динамикасини синчиклаб кузатиш керак. Даволаш даврида қизамиқ ёки сув чечак билан хасталанган беморлар билан муомалада бўлган болаларда, профилактик специфик иммуноглобулинлар буюрилади. Қандли диабети бўлган беъморларда глюкозанинг қондаги миқдорини назорат қилиш ва зарурати бўлганида даволашни мувофиқлаштириш керак. Суяк-бўғим тизимини рентгенологик назорати кўрсатилган (умуртқа поғонаси, бармоқларнинг суратлари). Буйрак ва сийдик-чиқариш йўлларининг инфекцион касалликлари бўлган беъморларда дексаметазон лейкоцитурияни чақириши мумкин, бу диагностик аҳамиятга эга бўлиши мумкин. Дексаметазон 11 ва 17 оксикетокортикостероидларнинг метоболитларини миқдорини оширади.

Ҳомиладорлик вақтида (айниқса биринчи уч ойлигида) препаратни фақат кутилаётган даволаш самараси ҳомила учун бўлган потенциал ҳавфдан устун бўлганида қўлланиши мумкин. Ҳомиладорлик даврида узоқ муддат қўлланганида ҳомиланинг ўсишини бузилиши мумкинлигини истисно қилиб бўлмайди. Ҳомиладорликнинг охирида қўллаш ҳолида хомилада буйрак усти безлари пўстлоғининг атрофиясини пайдо бўлиш хавфи мавжуд, у янги туғилган чақалоқларда ўринбосар даволаш ўтказишни талаб қилиши мумкин. Агар эмизиш вақтида препарат билан даволашни ўтказишнинг зарурати бўлса, унда эмизишни тўхтатиш керак. Препарат болалар олаолмайдиган ҳолда сақлансин ва яроқлилик муддати ўтгач ишлатилмасин.

Ёруғликдан ҳимояланган жойда, 250С дан юқори бўлмаган ҳароратда сақлансин.

Юқорида келтирилган ножўя ҳолатлар кучайиши мумкин. Дексаметазоннинг дозасини дархол камайтириш керак. Даволаш симптоматик.

Рецепт бўйича

1 мл дан тиниқ шиша ампулаларда. 25 ампула пластик тагликлар билан қўллаш бўйича йўриқномаси билан картон қутига жойланган.

2 йил.